Spørmål frå lærerane og mine svar

Eit kolloid er ein liten, for små til å sjåast, partikkel i ein løysning, altså er eit jordkolloid ein liten partikkel som finst i jorda. Partiklane har enten eit organisk utgangspunkt, som humus, eller eit uorganisk utgangspunkt, som leire. Partiklane har både stor overflate og negativ ladning som gjer at dei kan tiltrekke seg ganske store mengder med positivt ladde ion, desse iona (Mg²⁺, Ca²⁺, Na⁺, K⁺)er som regel næringsstoff for planter, mens andre (i alle fall Al³⁺) er giftige.

Bortsett frå karbon, hydrogen og oksygen, er næringsstoff for planta ion. Jordkolloida har negativ ladning og vil derfor tiltrekke seg og halde på ion med positiv ladning - eller altså tiltrekke seg og halde på næringsstoff.

I mineraljord vil ein pH-verdi på 6 – 7 vere det dei fleste plantene føretrekker.

I fylgje snl.no er pH eit mål på kor sur ei væske er. Surleiken er basert på konsentrasjonen av hydrongenion i løysninga (H⁺ vil ikkje sveve fritt rundt i ei løysning, men vere bunden til vassmolekyl og bli H₃O⁺ seier wikipedia). Mykje H⁺ gir sur løysning, lite H⁺ gir basisk løysning.

Ulike jordtypar er satt saman på ulik sett og derfor vil ideell pH vere litt ulik. Til dømes har myrjord og sandjord naturleg lite mineralpartiklar og planter opplev derfor færre ulemper ved relativt låg pH, men om jorda har meir mineralpartiklar så vil låg pH føre til at aluminium blir frigjort, noko som er svært hemmande på plantevekst. Men for alle jordtypar er låg pH uideelt for planter fordi den låge pH-en fører til meir H⁺ i jorda, og H⁺ binder seg fastare til kolloidane enn dei andre iona og etterkvart vil dei andre iona bli utvanna frå jordå då det ikkje lenger er plass rundt kolloidet.

Planter sjølv har òg ulike næringsbehov og derfor ulik ideell pH. Den ideelle pH-en i jorda tar utgangspunkt i planta: ved ~kva pH~ vekser planta best? Ved for høg eller låg pH vil næringsstoff vere fastbunde 🤝 til andre partiklar i jorda og planter vil ikkje klare å plukke dei til seg.

Nokon jordtypar kan tole større endringar i syre- og baseinnhald utan å endre pH enn andre jordtypar. Dei jordtypane har ein større bufferevne enn dei lettpåverkelege. Sida pH er svært viktig for plantene er det praktisk om jorda har høg bufferevne, altså at jorda kan tole plutseleg tilførsel av syre/base utan at det påverkar plantene. Naturlegvis betyr det at ein med vilje vil endre pH-verdien i jorda så krevst det meir kalking om bufferevna er stor.

Humus og leire bidrar til ein aukande bufferevne, deira jordpartiklar er så små slik at den samla jordoverflata er mykje større enn i t.d. sandjord. Jord med stor samla overflate kan romme meir H⁺ utan at pH endrast enn ei jord med liten jordoverflate. 1 cm³ sandjord kan ha ein overflate på 10 cm², mens same mengde leirjord har ein overflate på 100 cm².

Dei mest openlyse årsakene til dårleg vekst er for lite lys til fotosyntese, for mykje/lite vatn, eller for varm/kald temperatur. Men òg viktig er næringsstoffa planta har tilgang til.

Nitrogen er svært for alle grøne delar 🌿, der både for mykje og for lite kan vere ulempeleg. For mykje nitrogen gir ei for høg og svak plante, og for lite nitrogen gir for lite vekst.

Fosfor er viktig for rotsystemet, og sida det er rotsystemet som står for næring- og vassopptak er røtene viktig for plantevekst. Utan mat og drikke duger planta ikkje. Fosfor finst det naturleg mykje av i norsk jord, men er ofte fastbunden til jern og aluminium. Lågare pH frigjer jo aluminium som igjen binder seg til fosfor, og fosfor blir enda vanskelegare å få tak i for planta.

Eit anion er eit ion med negativ ladning

Ionebyte er når to ion byter plass. Ion i løysning byter plass med ion på ein overflate, og desse iona må ha same ladning (positiv eller negativ) mens overflata har motsett ladning.

I jorda skjer ionebyte heile tida mellom jordvæska og jordpartiklane, og det skjer kjemperaskt. Det skjer raskt fordi iona er dekka av eit lag med vatn (hydration sphere) slik at dei ikkje binder seg altfor fast til overflata - her er ein video, dei kan altså lett «dyttast vekk» av andre ion. Overflata blir eit lager av ion slik at utvatning av jorda ikkje er eit problem.

Kor mykje kation jorda kan halde på vert kalla Cation Exchange Capacity (CEC).

Røtene, eller rothåra, drar nytte av slik ionebyte for å ta til seg næring frå jorda, og bruker heimelaga H⁺ som bytemiddel. Dei tilførte H⁺ dyttar eller aukar sjansen for at partikkelbundne ion blir dytta bort og frigjort til jordvæska der røtene kan plukke dei opp.

H⁺ aukar pH, og sjølv om anionopptak fører til meir OH^- i jorda så tar planta opp meir kation slik at rundt røtene vil det vere litt lokal låg pH. Når planta døyr og blir nedbroten vil dette auke pH igjen. Om ein stadig haustar planta, kan det føre til ei surare jord. Dette stod i alle fall her.

Diffusjon er når eit stoff spreiar seg i eit anna stoff.

Eit kation er eit ion med positiv ladning

Aggregatstruktur er jord med aggregat, og er det mykje store aggregat i jorda kallast det grynstruktur. Eit jordaggregat er ein ganske liten jordklump laga av mindre, gjerne ulike, partiklar av jord og humus. Aggregat kan vere svært små eller store (5mm). Overalt i og rundt aggregata er det porer for vatn og luft.

Grynstruktur på jorda reknast som ideell samansetting av jord og porer 💯

Aggregat blir laga av biologisk liv og fysisk-kjemiske prosessar. Det biologiske livet står for dei største aggregata og dei fysisk-kjemiske prosessane dei små.

Leire, humus, Ca²⁺ og Mg²⁺ (toverdige ion med positive armar til binde seg til negativ leire og humus) lagar saman dei minste og fyrste partiklane i aggregat. I sandjord, med lite leire og humus, er biologisk liv kjempeviktig for å lage jordaggregat. Då blir sandkorn halde saman av hyfar, røter og klissete sekret frå mikroorganismar. Meitemarkskit er samling av jord og organisk materiale som marken har spist og er i seg sjølv eit aggregat.

Mykorrhiza er eit anna namn på sopprot. Mykorrhiza er namnet på ein symbiose mellom sopp og plante, der soppen og planta utvekslar næringsstoff. Dei fleste planter har ein slik symbiose med ein eller fleire soppar. Sopphyfane er kjempetynne og kan trenge seg rundt eller inn i plantecellene og strekke seg langt ut i jorda, mykje lenger enn planterøtene. Soppen aukar planterøtenes overflate for å ta til seg næring frå jorda i tillegg til å gi beskyttelse mot skadegjerarar, mens planta gir soppen organiske stoff den har vanskeleg for å produsere sjølv.

Her var eigentleg spørsmålet om rhizomer eller jordstenglar, men eg synst det var utematisk og har endra tile rhizobium.

Eit anna namn på rhizobium er belgplantebakterier og er bakteriar som lev i symbiose med (for det meste) belgplanter. Desse bakteriane binder nitrogen frå lufta (N₂ til NH₄⁺) og gjer dette næringsstoffet tilgjengeleg for planta. Tilbake får bakterien karbohydrat frå planta.

Desse bakteriane finst i jorda men blir tiltrukne av røter, når dei er komne inn i rothåra stimulerer dei til lokal vekst og det blir danna bakterierotknollar. Bakteriane lev inni knollane.

Det finst andre bakteriar som gjer det same på andre planterøter (t.d. or), men det er då andre bakterieslektar.

Ei jord med mykje mold har meir nitrogen i seg enn anna jord og om nitrogenet blir effektivt nitrifisert av mikroorganismane i jorda, som er meir sannsynleg jo meir tilgang på oksygen organismane har, så vil det sikkert ikkje vere naudsynt med mykje nitrogengjødsling.

Forgrøde er den planten som blei planta førre året, og ymtar om eit vekstskifte.

Forgrøde er ein måte å betre jorda og verne neste års planter på. Ved å ha planta noko anna i fjor kan ein redusere sjukdomssmitte og betre både næringstilgang og struktur i jorda. Kva ein skal plante før kva kommer ann på kva ein skal plante, kva næringsbehov planta har og om ho har djupe eller grunne røter. Nokre planter fikserer nitrogen og andre tiltrekker seg spesifikke mikrobar, og andre igjen tiltrekker seg ikkje spesifikke skadegjerarar eller er kjempegode på å utkonkurrere ugras.