Spørsmål frå lærerane og mine svar

For å lage vintergrøne planter trenger man eit vintergrønt utgangspunkt, altså ei vintergrøn morplante som ein kan ta deler av og lage til ei ny vintergrøn plante. Morplanta må vere frisk og sortsekte, og stiklingane skal helst vere laga av saftspente skudd frå dette året som framleis er i vekst, men som ikkje blomstrar. Altså skudd i sin vegetative fase og ikkje generativ fase. Stiklingen må òg bli stikka i eit medium der han kan sette røter før han er blitt ein ferdig ny plante. Altså treng ein: ei morplante, noko å kutte stiklingen av med og eit stikkemedium. Ei morplante er det ein trenger aller mest.

For å lage stiklingar av vintergrøne planter kutter ein stengelstiklingar. Stenglane må vere frå saftspente årsskudd i vegetativ fase. Dei skal gjerne bli kutta av rett under ein knopp fordi ved knoppen kan det lettare settast røter sida der er det lagra meir næring enn ellers i ein knopp. Stiklingane må ha minst eitt blad for fotosyntesen sin skyld, men heller ikkje for mange blader fordi då blir fordampingsoverflata så stor at stiklingen fort vil visne så lenge han ikkje har røter enda og i tillegg tar mange blad eller store blad meir plass. Men overflødige blad kan fjernast eller kuttast mindre. Blader lengst nede på stiklingen, på den delen som skal ned i mediet bør heller ikkje ha blader sida dei kan rotne, men om stiklingen har mykje blader eller nåler vil fjerning av alle desse skape mange sår. Altså stiklingen bør helst naturleg ha nokre få blader i eine enden, slik at ein må fjerne så få blad som mogleg. Stiklingane kan gjerne vere 5-7cm lange så er det plass til mange på eit lite område.

Stikkemediet bør vere luftig og fuktig, men ikkje vått. Er mediet for vått får ikkje stiklingen tilgang på oksygen i jorda og vil ikkje klare å utvikle røter. Då må laga stiklingar brukte me perlite i mediet for å lage porer for oksygen og resten av mediet var torv. Om ein kunne knipe saman mediet til ein ball så skulle det vere ok mengde vatn. Eit ekstra lag med perlite eller sand på toppen gjer at det blir mindre fordamping frå mediet. Me tettpakka mediet og forsikra oss om at det var jamnt slik at alle stiklingane ville få eit godt utgangspunkt for å danne røter.

Det er viktig at stiklingane blir holdt relativt varmt for at røtene skal klare å utvikle seg sida dei biologiske prosessane aukar med temperatur, skjønt blir det for varmt stoppar dei biologiske prosessane. Både temperaturen på mediet og temperaturen i lufta er viktig, og har konsekvenser for rotdanning og skuddbryting. Høgare temperatur i mediet enn i lufta vil gi meir rotdanning og mindre skuddbryting.

Så lenge stiklingen ikkje har røter som kan plukke opp vatn er dei svært sensitive for fordamping så fukta i lufta er òg viktig. Eit medium dekka med plast kan klare å halde ein luftfuktighet på 100% slik at fordamping av vatn frå stiklingen ikkje kan skje. Sjølv om stiklingen ikkje kan ta opp vatn frå mediet tar dei opp oksygen derifrå og det er livsviktig, så mediet kan aldri bli så vått at stiklingen mister tilgangen på oksygen.

Eit kolloid er ein liten, for små til å sjåast, partikkel i ein løysning, altså er eit jordkolloid ein liten partikkel som finst i jorda. Partiklane har enten eit organisk utgangspunkt, som humus, eller eit uorganisk utgangspunkt, som leire. Partiklane har både stor overflate og negativ ladning som gjer at dei kan tiltrekke seg ganske store mengder med positivt ladde ion, desse iona (Mg²⁺, Ca²⁺, Na⁺, K⁺)er som regel næringsstoff for planter, mens andre (i alle fall Al³⁺) er giftige.

Bortsett frå karbon, hydrogen og oksygen, er næringsstoff for planta ion. Jordkolloida har negativ ladning og vil derfor tiltrekke seg og halde på ion med positiv ladning - eller altså tiltrekke seg og halde på næringsstoff.

I mineraljord vil ein pH-verdi på 6 – 7 vere det dei fleste plantene føretrekker.

I fylgje snl.no er pH eit mål på kor sur ei væske er. Surleiken er basert på konsentrasjonen av hydrongenion i løysninga (H⁺ vil ikkje sveve fritt rundt i ei løysning, men vere bunden til vassmolekyl og bli H₃O⁺ seier wikipedia). Mykje H⁺ gir sur løysning, lite H⁺ gir basisk løysning.

Ulike jordtypar er satt saman på ulik sett og derfor vil ideell pH vere litt ulik. Til dømes har myrjord og sandjord naturleg lite mineralpartiklar og planter opplev derfor færre ulemper ved relativt låg pH, men om jorda har meir mineralpartiklar så vil låg pH føre til at aluminium blir frigjort, noko som er svært hemmande på plantevekst. Men for alle jordtypar er låg pH uideelt for planter fordi den låge pH-en fører til meir H⁺ i jorda, og H⁺ binder seg fastare til kolloidane enn dei andre iona og etterkvart vil dei andre iona bli utvanna frå jordå då det ikkje lenger er plass rundt kolloidet.

Planter sjølv har òg ulike næringsbehov og derfor ulik ideell pH. Den ideelle pH-en i jorda tar utgangspunkt i planta: ved ~kva pH~ vekser planta best? Ved for høg eller låg pH vil næringsstoff vere fastbunde 🤝 til andre partiklar i jorda og planter vil ikkje klare å plukke dei til seg.

Nokon jordtypar kan tole større endringar i syre- og baseinnhald utan å endre pH enn andre jordtypar. Dei jordtypane har ein større bufferevne enn dei lettpåverkelege. Sida pH er svært viktig for plantene er det praktisk om jorda har høg bufferevne, altså at jorda kan tole plutseleg tilførsel av syre/base utan at det påverkar plantene. Naturlegvis betyr det at ein med vilje vil endre pH-verdien i jorda så krevst det meir kalking om bufferevna er stor.

Humus og leire bidrar til ein aukande bufferevne, deira jordpartiklar er så små slik at den samla jordoverflata er mykje større enn i t.d. sandjord. Jord med stor samla overflate kan romme meir H⁺ utan at pH endrast enn ei jord med liten jordoverflate. 1 cm³ sandjord kan ha ein overflate på 10 cm², mens same mengde leirjord har ein overflate på 100 cm².

Dei mest openlyse årsakene til dårleg vekst er for lite lys til fotosyntese, for mykje/lite vatn, eller for varm/kald temperatur. Men òg viktig er næringsstoffa planta har tilgang til.

Nitrogen er svært viktig for alle grøne delar 🌿, der både for mykje og for lite kan vere ulempeleg. For mykje nitrogen gir ei for høg og svak plante, og for lite nitrogen gir for lite vekst.

Fosfor er viktig for rotsystemet, og sida det er rotsystemet som står for næring- og vassopptak er røtene viktig for plantevekst. Utan mat og drikke duger planta ikkje. Fosfor finst det naturleg mykje av i norsk jord, men er ofte fastbunden til jern og aluminium. Lågare pH frigjer jo aluminium som igjen binder seg til fosfor, og fosfor blir enda vanskelegare å få tak i for planta.

Eit anion er eit ion med negativ ladning

Ionebyte er når to ion byter plass. Ion i løysning byter plass med ion på ein overflate, og desse iona må ha same ladning (positiv eller negativ) mens overflata har motsett ladning.

I jorda skjer ionebyte heile tida mellom jordvæska og jordpartiklane, og det skjer kjemperaskt. Det skjer raskt fordi iona er dekka av eit lag med vatn (hydration sphere) slik at dei ikkje binder seg altfor fast til overflata - her er ein video, dei kan altså lett «dyttast vekk» av andre ion. Overflata blir eit lager av ion slik at utvatning av jorda ikkje er eit problem.

Kor mykje kation jorda kan halde på vert kalla Cation Exchange Capacity (CEC).

Røtene, eller rothåra, drar nytte av slik ionebyte for å ta til seg næring frå jorda, og bruker heimelaga H⁺ som bytemiddel. Dei tilførte H⁺ dyttar eller aukar sjansen for at partikkelbundne ion blir dytta bort og frigjort til jordvæska der røtene kan plukke dei opp.

H⁺ aukar pH, og sjølv om anionopptak fører til meir OH^- i jorda så tar planta opp meir kation slik at rundt røtene vil det vere litt lokal låg pH. Når planta døyr og blir nedbroten vil dette auke pH igjen. Om ein stadig haustar planta, kan det føre til ei surare jord. Dette stod i alle fall her.

Diffusjon er når eit stoff spreiar seg i eit anna stoff.

Eit kation er eit ion med positiv ladning

Aggregatstruktur er jord med aggregat, og er det mykje store aggregat i jorda kallast det grynstruktur. Eit jordaggregat er ein ganske liten jordklump laga av mindre, gjerne ulike, partiklar av jord og humus. Aggregat kan vere svært små eller store (5mm). Overalt i og rundt aggregata er det porer for vatn og luft.

Grynstruktur på jorda reknast som ideell samansetting av jord og porer 💯

Aggregat blir laga av biologisk liv og fysisk-kjemiske prosessar. Det biologiske livet står for dei største aggregata og dei fysisk-kjemiske prosessane dei små.

Leire, humus, Ca²⁺ og Mg²⁺ (toverdige ion med positive armar til binde seg til negativ leire og humus) lagar saman dei minste og fyrste partiklane i aggregat. I sandjord, med lite leire og humus, er biologisk liv kjempeviktig for å lage jordaggregat. Då blir sandkorn halde saman av hyfar, røter og klissete sekret frå mikroorganismar. Meitemarkskit er samling av jord og organisk materiale som marken har spist og er i seg sjølv eit aggregat.

Mykorrhiza er eit anna namn på sopprot. Mykorrhiza er namnet på ein symbiose mellom sopp og plante, der soppen og planta utvekslar næringsstoff. Dei fleste planter har ein slik symbiose med ein eller fleire soppar. Sopphyfane er kjempetynne og kan trenge seg rundt eller inn i plantecellene og strekke seg langt ut i jorda, mykje lenger enn planterøtene. Soppen aukar planterøtenes overflate for å ta til seg næring frå jorda i tillegg til å gi beskyttelse mot skadegjerarar, mens planta gir soppen organiske stoff den har vanskeleg for å produsere sjølv.

Her var eigentleg spørsmålet om rhizomer eller jordstenglar, men eg synst det var utematisk og har endra tile rhizobium.

Eit anna namn på rhizobium er belgplantebakterier og er bakteriar som lev i symbiose med (for det meste) belgplanter. Desse bakteriane binder nitrogen frå lufta (N₂ til NH₄⁺) og gjer dette næringsstoffet tilgjengeleg for planta. Tilbake får bakterien karbohydrat frå planta.

Desse bakteriane finst i jorda men blir tiltrukne av røter, når dei er komne inn i rothåra stimulerer dei til lokal vekst og det blir danna bakterierotknollar. Bakteriane lev inni knollane.

Det finst andre bakteriar som gjer det same på andre planterøter (t.d. or), men det er då andre bakterieslektar.

Ei jord med mykje mold har meir nitrogen i seg enn anna jord og om nitrogenet blir effektivt nitrifisert av mikroorganismane i jorda, som er meir sannsynleg jo meir tilgang på oksygen organismane har, så vil det sikkert ikkje vere naudsynt med mykje nitrogengjødsling.

Forgrøde er den planten som blei planta førre året, og ymtar om eit vekstskifte.

Forgrøde er ein måte å betre jorda og verne neste års planter på. Ved å ha planta noko anna i fjor kan ein redusere sjukdomssmitte og betre både næringstilgang og struktur i jorda. Kva ein skal plante før kva kommer ann på kva ein skal plante, kva næringsbehov planta har og om ho har djupe eller grunne røter. Nokre planter fikserer nitrogen og andre tiltrekker seg spesifikke mikrobar, og andre igjen tiltrekker seg ikkje spesifikke skadegjerarar eller er kjempegode på å utkonkurrere ugras.

Begge orda vegetativ og generativ, har med liv å gjere, men vegetativ er meir «gro» og generativ meir «fødsel». Der folk berre kan formeire seg med hjelp av eit anna individ som ein kan blande cellene sine med(fødsel), så kan plantene i tillegg bruke delar av seg sjølv til å formeire seg (gro). Ask og Embla var vel formerte vegetativt som kviststiklingar.

Generativ formeiring er seksuell eller kjønnsleg formeiring der nye generasjonar er nye kombinasjonar av genar og ikkje ein eksakt kopi av korkje mor eller far. Nye kombinasjonar gir nye eigenskapar som kan vere til hjelp eller til skade eller til ingenting. Planter blir formeira generativt ved hjelp av frø eller sporar.

Vegetativ formeiring er aseksuell eller ukjønna formeiring der den nye generasjonen er ein eksakt kopi av opphavsplanta, ein klon. Ein kan eigentleg bruke kva som helst del av ein plante til å lage ein ny plante: rot, stengel eller blad. Sida arvestoffet er likt morplanta så er ikkje dette ein formeringsmåte som gir moglegheiter til å lage planter med nye spennande eigenskapar. Men det er slike forutsigbare og einsarta planter gartnarar gjerne vil ha.

Om plantene naturleg får einsarta avkom kan ein gjerne bruke generativ formeiring. Mange frø må stratifiserast før dei kan spire som gjer generativ formeiring til meir arbeid og vegetativ formeiring meir praktisk. Men om frøa ikkje treng kviletid så er det berre om å gjere å lagre frøa tørt frem til dei skal såast, fordi dei spirar med ein gong dei opplev rett temperatur og fukt.

Regel: einsarta avkom + ingen kviletid ➡️ generativ formeiring 🍼

Døme: høstberberis (Berberis thunbergii) har både einsarta avkom og ubetydeleg kviletid. Sibirertebusk (Caragana arborescens) har ubetydeleg kviletid, og glansmispel (Cotoneaster lucidus) har einsarta avkom. Alle desse kan ein altså formeire generativt utan stort mas.

Hardt skal gjer at det tar tid før vatn og oksygen treng inn til frøet og ein kan kalle dette mekanisk kvile. Det tar tid før skalet blir tært opp, nokre veker, men av og til kan frøet spire same haust, skjønt då vil nok spira ikkje overleve vinteren. Det harde skalet gjer at frøet kan overleve i jorda i mange år. Skalet vil tærast på etter kvart som tida går av mikroorganismar, ferd gjennom fordøyelseskanalar, frysing og tining, og rett og slett berre bli mjukare med tida.

Mange frø treng å kvile av kjemiske grunnar før dei spirer, fysiologisk kvile. Det vil sei at inni frøet finst stoff som hemmar vekst og frøet vil ikkje spire før desse stoffa har blitt brytt ned. For å bryte stoffa ned må frøa lagrast fuktig og kaldt i veker eller månadar. Fruktkjøt inneheld òg spirehemmande stoff slik at det må fjernast om frøet skal spire.

Boka seier at ein simpel hageeigar kan gjerne plante slike kviletrengande frø om hausten, så tar vinteren seg av temperatur og fukt (men det kan fort ta to år før frøa har modna heilt om dei har både hardt skal og kviletid), mens ein gartnar heller lagrar frø med litt meir kontroll på kjølelager slik at det ikkje tar ein evighet før ein får ein plante utav frøet. Gartnaren kan gi frøet akkurat dei temperaturane og fukta frøet krev: fyrst varme + fukt til å tære på det harde skalet, så kulde + fukt for å bryte ned dei spirehemmande stoffa. Denne forbehandlinga av frøa kallast stratifisering. Før var metoden å legge frø lagvis med fuktig sand i mellom i ein kasse – og derav namnet stratifisering.

Grunnen til at frøa har krav som må oppfyllast før dei spirar er for å hindre at dei spirer med ein gong men venter til forholda blir gunstige. Det hadde vore upraktisk for planta om ho spirte når klimaet er for tørt eller for kaldt eller for noko anna, og ho døyr i sitt fyrste år.

Frøskalet blir tært opp mekanisk over tid og særleg på grunn av mikroorganismar i jorda eller alt som skjer i ein fordøyeleseskanal. Utanom dette så vil ein periode med høg temperatur (20 grader) og fukt bryte ned skalet. Det går ann å bryte ned skalet ved å behandle frøet med syre, ein metode som skal etterlikne ein fordøyelseskanal, men det er ein ganske vanskeleg metode sida syra kan øydelegge sjølve frøet.

Mens det harde skalet lettast blir brytt ned med høg temperatur så vil kvilen lettast bli brytt ved låge temperaturar❄️. Dei spesifikke ideelle temperaturar avhenger av plantesorten, men det er snakk om kjøleskapstemperaturar i fleire veker eller månadar. I eit kjølelager kan ein, om frøet er klar for spiring for tidleg, senke temperaturen ytterlegare for å roe ned frøet.

Stiklingsformeiring er vegetativ formeiring, og nesten alle plantedelar kan brukast, men ikkje alle plantedelar er like ideelle for alle planter og til alle tider av året. Rot, blad, knopp, skot og kvist er alle moglege stiklingar, men grein og stamme er ueigna for stiklingar dei er for gamle og store.

Samandraget her er: kviststikling gjer seg sjølv, mens dei andre variantane treng same behandling som dei meir krevjande skotstiklingane. Det er skotstiklingar og kviststiklingar som er mest vanleg. Vevstiklingar er ein siste måte som blir gjort på laboratorium. Plantedelar ligg på glas og blir tilført ulike hormon for vekse.

Skotstikling: grønstikling/urteaktig stikling. Desse stiklingane er kvistar/skot med blad og grøn stengel. Laga om sommaren, 5-10 cm lange og avkutta rett under eit bladfeste og der dei nedste blada blir fjerna. Om bittelitt av førre års vekst er med på stiklingen kan det berre vere positivt(men eg er usikker på kvifor). Stiklingane må beskyttast mot uttørking og sopp ved eit lag sand på toppen av stikkemediet og det er svært viktig at dei blir heldt fuktige til dei får utvikla røter.

Rotstikling: Dette er ikkje det same som «deling», deling er å dele opp heile planta mens rotstikling er ein liten avkutta rotbit. Desse stiklingane er for røter med rotvekstpunkt. Rotstiklingar blir laga om vinteren mens planta kviler og skal behandlast som skotstiklingar.

Bladstikling: Desse stiklingane er laga av blad, heilt eller berre ein del. Bladet (med bladstilk) blir rett og slett satt i stikkemediet. Så blir stiklingen behandla som ein skotstikling.

Knoppstikling: Desse stiklingane er laga av knopp og litt ved. Om ein ser for seg flispoding, så er det ganske likt berre at stiklingen skal i stikkemedium og podeknopp i ein grunnstamme. Sårflata blir lagt ned på stikkemediet og behandla som ein skotstikling. Om ein skotstikling eller kviststikling berre har éin knopp, er det praktisk talt ein knoppstikling.

Kviststikling: vedstikling/treaktig stikling. Desse stiklingane er kvistar utan blad. Laga i kviletid (vinter), 20 cm lange årsskot som når dei stikkast skal stikkast nesten heilt ned i jorda – ¼ av stiklingen kan stikke opp. Kvistane kan vere frå basis, topp eller mellomstiklingar, kva som er best avhenger av plantesorten. Dei blir ikkje planta ut før til våren når jorda er litt varmare og må i mellomtida lagrast kaldt og fuktig, og dei kan faktisk lagrast ute om dei blir beskytta mot frost og sol.

For ein kviststikling, altså ein ny plante frå ein vedaktig kvist, treng du ein morplante av ein sort som lar seg formeire som kviststikling, t.d. rips, solbær eller poppel. Du treng ei saks eller kniv til å skjære stiklingen av med. Du kan plante desse stiklingane rett i jorda med ein gong seint på hausten eller tidleg på våren så ein treng ikkje nødvendigvis tenkje på lagring, og om ein skal lagre dei kan dei lagrast utandørs under litt torv. Jorda treng ikkje vere meir komplisert enn hagejord.

Altså treng ein: morplante, saks, og jord, for å lage ein kviststikling.

Kviststiklingar skal helst bli kutta i plantas kviletid rundt om vinteren. Ved sein haust eller tidleg vår kan ein stikke stiklingane rett i jorda etter at du har kutta dei, men det må vere før skota har brote (dukka opp). Men vanligvis blir stiklingane stikka på våren når jorda ikkje er så kald lenger. Det er viktig at stiklingane overlev vinteren og om dei stikkast for tidleg på hausten kan dei gå vinteren i møte med nye sårbare røter, ein vil heller at røtene skal dannast til våren. (trur eg, det er i alle fall min tolkning)

Eg ville helst ha laga og stikka dei samstundes, og sida om våren må ein passe på å vere tidleg nok ute før skota kjem ville eg heller ha laga stiklingane seinhaustes og sloppe tenkje på det.

Skotstiklingar blir enklast stukne om sommaren rett etter at dei er skjært av morplanta, juni-juli ☀️. Det er viktig at morplanta er frisk og ved god vekst.

For at skotstiklingane skal rote seg må ein tenkje på: temperatur, lys og fukt.
Stikkemediet skal ha litt høgare temperatur enn lufta, men samstundes må det ikkje vere for varmt og tørt heller. Undervarme kan varme opp stikkemediet og dusjing kan kjøle ned lufta. Ein kan skugge for sola for å hindre for varme temperaturar, men det er svært viktig at plantene får nok lys til fotosyntese som igjen gir stoff til å danne rotvev. Er det vinter må ein tilføre meir lys enn den naturlege sola. Uansett kva tid på året stiklingane blir stukne skal dei ha 100% fukt til dei har fått laga røter, for å hindre uttørking.

Tilslag: finst det eit meir mystisk ord? «At det lykkes å få røter på stiklingar og avleggarar»

Det er ikkje alle planter som får røter som stiklingar, så rett val av plante er svært viktig om ein vil ha røter. Elles kan ein hjelpe til med vekststoff (hormon), temperatur, lys og ei god morplante.

Hormon: Auxiner vil fremme røter, t.d. indolylsmørsyre (IBA). Hormon kjem i pulverform som ein stikker stiklingen nedi før ein stikker stiklingen i stikkemediet.
Temperatur: Stiklingane må ha passe høg temperatur (25 grader) i jorda for å danne røter og litt lågare temperatur i lufta.
Lys: Stiklingane må ha lys for å stimulere fotosyntese, og fotosyntesen igjen produserer stoff som røtene treng for å vokse.
Morplante: Ei ung morplante i god vekst vil gi stiklingar som roter seg lettare enn elles.

Skotstiklingar har ikkje behov for gjødsel før dei har danna røter. Men ein kan ha gjødselreserver i mediet (eg trur det vil sei gjødsel på botn som røtene ein dag vil få fatt i), og ein kan gjødsle etter kvart med gjødselvatn: 0,5 – 1 promille av allsidig gjødseloppløysing (korleis måler ein seg fram til så lite?).

Morplanta kan gjerne bli gjødsla, men ikkje med nitrogen sida det vil hemme rotdanning.

Kallus er eit cellevev, sårvev, av udifferensierte celler. Når ein stikling blir kutta vil enden få ein sårflate der dei ytste cellene fort vil døy og tette igjen sårflata for å hindre fordamping og sjukdom. Rett under laget av dei daude cellene er det mykje celledeling og desse nye udifferensierte cellene lagar sårvevet/kallus.

På same sted vil ein forhåpentlegvis få danna adventivrøter, men det er eigentleg ein uavhengig prosess: ein treng ikkje kallus for å danne røter, det er spesielle initialceller i stiklingen som lager røter, og desse finst der frå før. Nokre planter dannar røter lett andre ikkje. Produksjon av adventivrøter stimulerast av hormonet auxin som dei fleste planter produserer nok av sjølv og transporterer til sårflater ved hjelp av leiingsvevet. Auxin vil få celler i pericykel til å dele seg, danne nye rotspissar og bli til nye siderøter. (Auxin har andre oppgåver i tillegg som ikkje har med røter å gjere).

Eit stikkemedium treng ikkje å vere særleg næringsrikt (til å begynne med), men det må ha mykje porer for å gi rom til mykje oksygen og vatn. For å danne røter treng stiklingane lett tilgang på oksygen og dei treng å lett bli kvitt karbondioksid (dei har endå ikkje særleg med blader, så respirasjon foregår i stikkemediet). Jo høgare temperatur jorda har jo meir vil planta respirere og jo meir oksygen vil dei trenge. Men samstundes føretrekk stiklingane at jorda er varmare enn lufta så ein stikkemediet må ha litt varme i seg (25grader). I enkelte planter vil varm jord og kald luft gi rotdanning, mens det motsette gi knoppdanning.

Fordamping er eit stort problem for stiklingen, dei mister lett vatn men bruker tid på å ta nytt vatn til seg mens dei endå ikkje har røter. Derfor må heile området rundt stiklingen helst haldast fuktig, ikkje eigentleg for å hjelpe planta med å ta til seg vatn men for å hindre fordamping, vatn vil ikkje fordampe om lufta utanfor er ved 100% luftfuktighet. Dei store porene i stikkemediet vil då gi god drenering slik at stiklingane ikkje druknar heller. Det er fare for at all denne fukta i lufta fører til mangel på oksygen(drukning) eller eit for kaldt miljø, og etter kvart som planta treng meir næring kan mykje vatn vaske næringsstoff bort.

Både poding og transplantasjon består i å ta noko frå eit individ og putte det i/på eit anna. Når ein podar vil ein at planta skal få ein ny eigenskap som grunnstamma ikkje hadde, mens ein transplantasjon vil erstatte ein tapt eigenskap med den same eigenskapen (men frisk). For både poding og transplantasjon er hygiene viktig og begge risikerer at operasjonen ikkje fungerer og blir avvist.

Okulasjon er enklast, du treng berre: okulasjonskniv, bindemateriale og to planter.
Det einaste ein skal gjere er skjere av ein knopp ein vil ha og skjære eit T-forma snitt i grunnstammen. Opne barken rundt T-snittet med okulasjonskniven og plasser knoppen oppi og bind alt saman med bindematerialet slik at det ikkje tørkar ut.
Dette er sommararbeid.

Til kvistpoding trengst: podekniv, bindemateriale, podevoks og to planter.
Kvistpoding er laga av ein kvist med fleire knoppar på, vanlegvis tre stykk. Kvisten bli enten plassert oppi ein tjukkare grunnstamme - mellom barken og veden, eller så er podekvist og grunnstamme omtrent like tjukke og blir kutta likt slik at begge sine kambium treff kvarandre og kan smelte saman.
Dette er vinter og vårarbeid.

Okulasjon blir gjort i august når barken løysast frå sevjelaget. Ein brukar knoppar på skot som har vekse fram same sommar.

Flispoding er ein litt tjukkare variant av okulasjon, men utan T-snittet slik at det kan bli gjort litt meir når som helst på året.

Kopulasjon og triangulering er begge kvistpodingar. Triangulering er ein meir avansert barkpoding og kopulasjon er når både podekvist og grunnstamme blir kutta til å passe kvarandre perfekt med skråe snittflater. Slikt arbeid blir gjort om vinteren eller våren. Ein fikser podekvistar om våren mens dei kviler og poder til våren når sevja stiger.

Barkpoding er den enklaste form for kvistpoding og blir gjort om vinter/vår. Det er det same som triangulering, berre med litt simplare snittflater.

Sidepoding er kvistpoding på ein grunnstamme som enda har toppen sin i behald, toppen vil hjelpe til med å trekke saftene i stammen oppover. Etter nokre veker vil ein starte å kutte toppen, men ein må gjere det i fleire omgangar. Dette blir gjort på våren, mars-april når grunnstammen har begynt å bryte.

Altså er det vanlegast å pode om våren med mindre ein okulerar, det vil sei podar knoppar. Okulasjon blir gjort seint på sommaren.

Om podinga skal vere vellykka må ein tenkje på: 🌸 snittflatene må vere reine og rette, 🌸 kambium skal treffe kambium (kambium er delingsvev som skal smelte saman, og kambium er noko kjempesmale greier), 🌸 podinga må bli bunden godt saman for å vedlikehalde kontakta og 🌸 podevoksen må vere heilt tett slik at det ikkje blir noko fordamping.

Naturlegvis må både podekvist og grunnstamme vere friske før ein podar dei saman og ikkje minst må dei vere to sortar som det er mogleg å pode saman, det vil som regel sei av same slekt.

Deling vil sei at ein rett og slett deler planta ved rota og ein plante blir to mindre planter. Dette må vere ein plante med naturleg evne til å forgreine seg frå rota og lage nye heile plantedelar.

Ein kan dele prydbuskar og slik få fleire(fordel), men dei blir ikkje vakre planter som kan seljast (visstnok)(ulempe).

Forskjell på utløparar frå jordbær og ugras er vel eigentleg at dei eine liker me og dei andre ikkje. Dei lagar alle lange stenglar som slår røter eit stykke frå morplanta, og slik spreiar dei seg.

Jordbær kan ein spreie rundt med vilje ved å kutte av utløparane (med eller utan røter) og flytte på småplantene, mens ugraset kan bli spreidd rundt om ein jobbar med jorda og tilfeldigvis skil plantene frå kvarandre – og plutseleg er dei overalt.

For å unngå det vandrande ugraset må ein drepe alt med dekke, eller ivrig luking (men ein må då vere var på kor ein gjer av planteavfallet).

Avleggar er når ein plantedel dannar nye røter før han skiljast frå morplanta, t.d. at ei grein legger seg ned på jorda og dannar etter kvart røter.

Vanleg avlegging gir ein ny plante for kvar kvist.
Horisontal avlegging gir ein ny plante for kvar knopp på kvisten.
Slangeavlegging er ein type horisontal avlegging for klatreplanter og gir nye planter på kvar knopp.
Tilhypping gir så mange nye planter som planta produserer nye skot. Heile planta blir altså fyrst kutta ned slik at nye skot springer ut som igjen blir tilhyppa for at dei skal lage eigne røter.

Når ein formeirar plantar så kan virus og nematodar fylgje med frå morplanta, og desse sjukdommane finst det nødvendigvis ikkje nokon enkel kur mot. Der er derfor viktig å bruke friske planter slik at ein ikkje spreier om seg med sjukdommar som igjen kan skade nye planter. Men det er vanskeleg å sjå om ein plante er sjuk eller ikkje, særleg om sjukdommen er i eit tidleg stadium. Det finst reglar for omsetting av planter, men som vanleg person er ein ikkje underlagt dei reglane, så ein må heller bruke fornuft fordi om ei sjuk plante er gitt bort i staden for seld gjer ikkje konsekvensane mindre. Ver forsiktig!