Linking Social and Ecological Systems 🗓️

Det her er ei bok der kvart kapittel har sin forfattar eller forfattarar, og kvart sitt tema eller fokus. Sida kapitla og forfattarane er så varierte trur eg det umogleg å synest at alt er fantastisk interessant og godt skrevet – eg har i alle fall favorittkapittel og kapittel eg ikkje hugsar nokon ting av. Temaet gjennom heile boka, er som i tittelen: korleis er menneskesamfunn og naturens økosystem kopla saman. Altså me får lese om eit sted der det bur folk, korleis dei bruker jorda eller sjøen, og kva reglar som finnes eller kven som styrer alt - det er litt variert. Konklusjonen er at ein lokalkjent på taket er betre enn ti forskarar i handa – ja, det er såpass! Altså, ein gjengangar er lokal kunnskap og desentralisering, og kor undervurdert slikt er.

Nærmast kvart kapittel tar utgangspunkt i eit ordentleg samfunn: fiskarar i Island og fiskarar i USA, bønder i Sverige og bønder i Mexico, jegerar i Canada og mange fleir. Ein får vite korleis ting har vore før og korleis ting er nå. Kanskje var det ei krise – all reinen forsvann!, slik at ein måtte tilpasse måten ein jakta på. Eller så har folk levd heilt fint i alle år, men så går jordbruket frå å vere til eigen overleving til jordbruk for å tene pengar. Då blir det organisert av folk utanbys som ikkje har peiling på kva som fungerer og ikkje – og ikkje nødvendigvis er interesserte i å vete heller, det er berre om å gjere å tene mest pengar til det ikkje er meir nytte av jorda, og så drar dei eit anna sted. Om ein heller lyttar til folk som er lokalkjente, folk som bur i dei relevante områda (og ikkje på eit kontor i ein by langt unna) som kan sjå korleis naturen endrar seg år etter år, så er det mykje slags tap ein kan unngå. Kanskje er endringane sykliske - som ein har blitt fortalt om frå dei eldre i samfunnet, eller er det heilt nye endringar, det er jo to vidt forskjellige ting som kanskje ikkje er så lett å sjå for dei utanforståande.

Eit av dei siste kapitla handlar om fiske. Dei aller fleste vestlege land bruker kvoter – altså «du har lov å fiske ein viss mengde med fisk og ikkje meir!», noko som er heilt uhøyrt i ikkje-vestlege land og generelt historisk. Og vestleg, eller fiske basert på vestlege moderne tradisjonar, er ikkje akkurat kjent for å vere særleg berekraftig. Boka foreslår at fiskereglene heller burde dreie seg om korleis ein fisker, altså i kva områder, kva verktøy ein bruker, og kva tid på året ein fisker. Slike ting er jo også mykje lettare å kontrollere enn mengde fiska fisk. Dei norske reglene er vel litt varierte, men eg har i alle fall ikkje nok tillit til statlege – kvasomhelst til å tru at det er regler for økosystemets beste og ikkje økonomiens beste.

Eg får vel nemne til slutt at boka er skriven i 1998, slik at ved kvart kapittels slutt blir ein sittande med eit stort spørsmålsteikn: «Men korleis går det nå? Har det fungert? Har nye presidentar og regjeringar øydelagt alt?», og slikt har eg ikkje prøvd å finne ut av sjølv anna enn at kanadisk torsk frå Atlanterhavet er framleis nærmast ikkje-eksisterande. Også er introduksjonen til kvart kapittel ekstremt vanskeleg å lese, folk er innmari glad i ord eg må slå opp i ordboka og lange setningar. Eg har eit gullkorn: «The sustainability of larger-scale systems depends on renewal cycles in the dynamic, local systems that maintain the fine-scale variability arising from adaptations to local environmental and social conditions». Eg har gløymt starten av setninga når eg har nådd slutten – bortkasta setning spør du meg, eg gidder ikkje ein gong vri hjernen for å prøve få noko meining av det. Eg trur sånne setningar berre gir meining når du arbeida med ei greie i lengre tid og alt du tenkjer på er dette her prosjektet så du veit kva du sjølv sikter til med ord som «systems» og «fine-scale variability» og «social conditions», eg har definitivt vore der sjølv – kanskje er eg der sjølv!? I så tilfelle unnskyld, sei gjerne ifrå!

Eit betre sitat, som summerer heile boka og naturen vår er: «Kunnskap om områda me arbeider i er alltid ufullstendig. Overrasking er uunngåeleg».